تاریخچه جام جهانی
اولین دیدار بین دو تیم ملی در سال ۱۸۷۲ و بین تیم‌های انگلستان و اسکاتلند انجام گرفت اما در آن سال‌ها فوتبال خارج از بریتانیای کبیر بعد زیادی نداشت. پس از افزایش محبوبیت فوتبال در آغاز قرن بیستم، این ورزش در المپیک‌های تابستانی ۱۹۰۰ و ۱۹۰۴ و المپیک میانی ۱۹۰۶ به عنوان ورزش ناظر (بدون اهدای مدال) شرکت کرد. در المپیک تابستانی ۱۹۰۸ بالاخره فوتبال یکی از ورزش‌های رسمی گشت. مسابقات فوتبال در آن سال توسط «انجمن فوتبال» (فدراسیون فوتبال در انگلستان) برگزار می‌شدند و تنها بازیگران آماتور در آن شرکت داشتند و گاها بیشتر یک نمایش بود تا یک مسابقه. تیم ملی آماتورهای فوتبال انگلستان هم در المپیک ۱۹۰۸ و هم در المپیک ۱۹۱۲ فاتح مسابقات شد.
با توجه به این‌که مسابقات فوتبال المپیک تنها بین تیم‌های آماتور برگزار می‌شد، مسابقات «نشان سر توماس لیپتون» توسط «سر توماس لیپتون» در ۱۹۰۹ و در تورین برگزار شدند. این مسابقات معمولا به عنوان اولین تورنمنت جدی جهانی شناخته می‌شوند و اکثر باشگاه‌های خوب جهان از ایتالیا، آلمان و سوئیس در آن‌ها شرکت داشتند. تیم وست آکلند، تیمی آماتور از روستایی در شمال شرق انگلستان، فاتح این مسابقات شد. وست آکلند در مسابقات بعدی در ۱۹۱۱ نیز قهرمان شد و بر طبق قوانین بازی‌ها، نشان سر توماس را تا ابد به خانه برد.
در ۱۹۱۴ فیفا توافق کرد که مسابقات المپیک را به عنوان «مسابقات قهرمانی فوتبال آماتورها» به رسمیت بشناسد و مسئولیت برگزاری آن را به عهده بگیرد. این باعث شد که مسابقات فوتبال المپیک تابستانی ۱۹۲۴ به اولین تورنمنت فوتبال بین‌قاره‌ای بدل شود. اروگوئه قهرمان این مسابقات شد و در سال ۱۹۲۸ نیز مدال طلا را کسب کرد.
در ۲۸ می۱۹۲۸ پس از طرحی که رئیس وقت فیفا،ژول ریمه، طراحی کرده بود، تصمیم گرفته شد که فیفا تورنمنت بین‌المللی خود را به پا کند. با توجه به این‌که اروگوئه صاحب مدال طلای دو المپیک قبلی بود و با توجه به این‌که در سال ۱۹۳۰ جشن صدمین سالگرد استقلالش را می‌گرفت، میزبانی به این کشور سپرده شد.
اولین جام جهانی رسمی
المپیک تابستانی ۱۹۳۲ در لوس آنجلس برگزار شد و به علت عدم محبوبیت فوتبال در آن کشور، این ورزش در برنامهٔ بازی‌ها گنجانده نشد. علت دیگر عدم توافق فیفا و کمیته بین‌المللی المپیک در مورد وضعیت بازیگران آماتور بود. رئیس وقت فیفا، ژول ریمه، طرحی ارائه کرد که بر طبق آن اولین مسابقات جام جهانی در ۱۹۳۰ و در اروگوئه برگزار شود. فدراسیون‌های ملی بعضی کشورها به فرستادن یک تیم به مسابقات دعوت شدند. با توجه به این‌که میزبان مسابقات –اروگوئه- بسیار دور از اروپا واقع شده بود و تیم‌های اروپایی برای شرکت در این مسابقات باید در سفر پر هزینه‌ای از اقیانوس اطلس می‌گذشتند، تا دو ماه مانده به مسابقات هیچ کشور اروپایی حاضر به فرستادن تیم نشده بود. ژول ریمه نهایتا تیم‌های اروپایی بلژیک، فرانسه، رومانی و یوگسلاوی را به قبول این سفر راضی کرد. مجموعا ۱۳ کشور در این جام شرکت کردند – هفت تیم از آمریکای جنوبی، چهار تیم از اروپا و دو تیم از آمریکای شمالی .
اولین دیدارهای جام جهانی به طور همزمان برگزار شدند و توسط فرانسه و آمریکا فتح شدند. این دو تیم به ترتیب مکزیک را ۴ بر ۱ و بلژیک را ۳ بر ۰ مغلوب کردند. اولین گل تاریخ جام جهانی توسط لوسین لورن از فرانسه به ثمر رسید. چهار روز بعد برت پاتناد از آمریکا اولین هت-تریک تاریخ جام را در برد ۳ بر ۰ آمریکا مقابل پاراگوئه ثبت کرد. در مسابقهٔ فینال اروگوئه با نتیجهٔ ۴-۲ از صد آرژانتین گذشت و اولین فاتح جام جهانی شد. این مسابقه در مونته‌ویدئو انجام شد و ۹۳ هزار نفر شاهد برگزاری آن بودند.
پیشروی
مشکلات اولیهٔ بازی‌ها مسائل مربوط به سختی سفرهای بین‌قاره‌ای و جنگ بود. همانطور که تیم‌های اروپایی حاضر به سفر برای شرکت در جام اروگوئه ۱۹۳۰ نبودند، تیم‌های آمریکای جنوبی نیز حاضر به تحمل سفر برای شرکت در جام ۱۹۳۴ و ۱۹۳۸ نبودند و برزیل تنها تیمی بود که در این جام‌ها شرکت جست. جام‌های ۱۹۴۲ و ۱۹۴۶ به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن برگزار نشدند.
جام جهانی ۱۹۵۰ برای اولین بار شاهد حضور تیم‌هایی از جزیرهٔ بریتانیا، مبدع فوتبال، بود. تیم‌های بریتانیایی (انگلستان، اسکاتلند و ...) در ۱۹۲۰ از فیفا بیرون کشیده بودند اما در ۱۹۴۶ با دعوت مجدد فیفا به این فدراسیون بازگشتند و در این جام بازی کردند. این تورنمنت در ضمن شاهد حضور دوبارهٔ اروگوئه، قهرمان جام اول، بود که دو جام قبلی را تحریم کرده بود. اروگوئه در بازگشت خود مجددا قهرمان شد. (در ضمن جام ۱۹۵۰ اولین و آخرین جامی بود که مرحلهٔ نهایی آن به صورت گروهی برگزار می‌شد و نه به صورت حذفی و در نتیجه قرار بود مسابقهٔ مشخص فینال نداشته باشد. گرچه صورت امتیازها به طوری شد که عملا بازی برزیل و اروگوئه به صورت بازی فینال درآمد). در جام‌های بین ۱۹۳۴ تا ۱۹۷۸ شانزده تیم در مسابقات شرکت کردند (به غیر از چند مورد که تیم‌ها پس از راه‌یابی به بازی‌ها استعفا دادند). اکثر تیم‌های از اروپا و آمریکای لاتین بودند و اقلیت بسیار کمی از آفریقا، آسیا و اقیانوسیه. نمایندگان این قاره‌ها معمولا به سادگی توسط تیم‌های اروپایی و آمریکای لاتینی مغلوب می‌شدند (یک استثنای مهم کرهٔ شمالی بود که در ۱۹۶۶ تا یک چهارم نهایی بالا آمد). در جام ۱۹۸۲ تعداد تیم‌های شرکت کننده به ۲۴ افزایش یافت و این رقم در ۱۹۹۸ به ۳۲ رسید که نتیجتا تیم‌های بیشتری از آفریقا،آسیا و آمریکای شمالی شانس شرکت پیدا کردند. در سال‌های اخیر شرکت‌کنندگان این قاره‌ها توفیق بهتری داشته‌اند. کامرون در ۱۹۹۰ تا یک چهارم نهایی بالا آمد و کرهٔ جنوبی،سنگال و آمریکا در ۲۰۰۲ همه حداقل تا یک چهارم نهایی بالا آمدند (کرهٔ جنوبی نهایتا چهارم شد). ۱۹۷ کشور برای راه‌یابی به جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان با هم دیگر رقابت کردند. از تمامی ۲۰۷ عضو فیفا تا بحال تنها سه کشور برای راه‌یابی به جام تلاش نکرده‌آند. با توجه به این‌که کوموروس و تیمور شرقی اعضای تازه‌ای هستند و هنوز این امکان را نداشته‌اند، در واقع بوتان تنها کشوری است که شانس خود را برای شرکت در جام جهانی محک نزده.
در دههٔ ۹۰ جام جهانی زنان فیفا نیز راه‌اندازی شد و اولین جام جهانی زنان در ۱۹۹۱ در چین برگزار شد. شکل برگزاری این مسابقات مانند مدل مردان است و هر چهار سال یک‌بار برگزار می‌شوند. آمریکا، آلمان، چین و نروژ تا بحال از موفق‌ترین تیم‌های جام جهانی زنان بوده‌اند.
جام یادبود
از ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ یادبود ژول ریمه به قهرمان بازی‌ها اهدا می‌شد. این جام ابتدا با نام «جام جهانی» شناخته می‌شد اما بعدها و در ۱۹۴۶ به افتخار رئیس فیفا و مبتکر بازی‌ها یعنی ژول ریمه نامش تغییر داده شد. در سال ۱۹۷۰ برزیل برای سومین بار قهرمان جام شد و طبق قوانین جام را برای همیشه نزد خود نگاه داشت. با این حال این «یادبود ژول ریمه» در ۱۹۸۳ دزیده شد و تا بحال هرگز پیدا نشده‌است.
پس از ۱۹۷۰ جایزهٔ یادبود جدیدی با نام «یادبود جام جهانی فیفا» طراحی شد. این جام در پایان هر دوره نزد کشور قهرمان به امانت خواهد بود و حتی فتح سه‌بارهٔ آن باعث نگهداری همیشگی آن نمی‌شود. آرژانتین، آلمان (به عنوان آلمان غربی) و برزیل تا بحال هر یک دو بار فاتح این جام دومی شده‌اند. نام هر کشور برنده بر جام جهانی فیفا حک خواهد شد و از این جام تا سال ۲۰۳۸ یعنی وقتی که جام از نام تیم‌های فاتح پر شود، استفاده خواهد شد.
این جام که از سال ۱۹۷۴ به بعد به قهرمان بازی‌ها اهدا می‌شود توسط سیلویو گازانیگا مجسمه‌ساز ایتالیایی طراحی شده‌است. جنس این جام از طلا و مالاکیت (مرمر سبز) بوده، ارتفاعی برابر با ۳۵ سانتی‌متر دارد و وزنش به ۵ کیلوگرم می‌رسد.
پوشش رسانه‌ای
جام جهانی فوتبال در ۱۹۵۴ برای اولین بار از تلویزیون‌ها پخش شد و در حال حاضر پرتماشاگرترین رویداد ورزشی جهان است و تماشاگرانش از بازی‌های المپیک نیز تجاوز می‌کنند. تخمین زده می‌شود که ۲۸٫۸ بیلیون نفر بازی‌های جام جهانی ۲۰۰۲ را تماشا کرده‌آند. تنها فینال آن بازی‌ها توسط ۱٫۱ بیلیون نفر دیده شده‌است. مسابقات قرعه‌کشی آن جام بیش از ۳۰۰ میلیون نفر بیننده داشته است.
با سپاس
محرم سعیدی
نویسنده: 
تبادل
لینک هوشمند